मिटर ब्याज, नेपालको आर्थिक व्यवस्थामा एक प्रचलित व्यवस्था हो । तर अहिले यो विकराल समस्याको रुपमा रहेको देखिन्छ । यो ब्याजको उपयोग गर्दै बैंकहरुले व्यवसायीलाई ऋण प्रदान गर्न थाल्छन् । सामान्य अर्थमा मिटर ब्याजको अर्थ असल मूल्यमा निर्धारण गरिएको ब्याज हो ।

यो ब्याजको दर आधारमा लिने ऋणको रकम र अवधि प्रभाव गर्दछ । यो ब्याज अन्य ब्याजको तुलनामा महंगो हो । जब बैंकले कुनै व्यवसायीलाई ऋण प्रदान गर्दछ तब उसले बैंकमा मिटर ब्याज भुक्तान गर्नुपर्छ । यो ब्याजले व्यवसायीलाई प्रतिष्ठा, सट्टा, व्यापारी अनुभव गरेको जोखिम, बढी पूंजी र अवधि प्रभाव गर्दछ ।

मिटर ब्याजको अन्य एक विशेषता यो हो कि यो ब्याज नेपालको आधिकारिक ब्याज दरभन्दा कम हुन्छ । यो ब्याजले व्यवसायीलाई ऋण प्रदान गर्दा अत्याधिक ब्याज खर्च गर्न नपर्ने गरी तिनलाई सहजै व्यवसाय चलाउन मद्दत पुर्याउँछ । नेपालमा मिटर ब्याज व्यवस्था धेरै पुरानो व्यवस्था हो। यो ब्याज व्यापारीहरुले आफ्नो व्यवसायलाई संचालन गर्नका लागि लिने ऋणमा लागू हुन्छ । तर नेपालमा वि. सं. २०७६ माघबाट महामारीको प्रभावले व्यवसायहरु धेरै मारमा परेका थिए । यसको परिणाम स्वरुप व्यवसायहरुले लिने ऋणमा मिटर ब्याजको ब्यापार ह्वात्तै बढ्यो । 

वर्तमान स्थितिमा नेपालमा मिटर ब्याजले व्यापारीहरुलाई समस्या व्यापक समस्या पारेको देखिन्छ ।

खासगरी मिटर ब्याजमा नेपाल राष्ट्र बैंकले निर्धारित गरेको दरभन्दा कम हुने गरी व्यापारीहरुले अन्य विकल्पहरुलाई जारी राख्न थालेका छन्। त्यसैले, व्यवसायीहरुले अन्य वित्तीय संस्थाहरुको व्यवस्था प्राथमिकता दिनु पर्छ । यो अन्य वित्तीय संस्थाहरुमा सहज भारी पूंजी र आसान भित्र चल्ने व्यवसाय हुने खासै महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

अन्य विकल्पहरु भनेका समेत व्यापारीहरुले संस्थागत ऋण, स्थानिय ऋण, समुदायको लगानी र अन्य विकल्पहरु भनेका समेत जसमा समुदायको सहभागिता थप हुन्छ । यो पनि मिटर ब्याजको प्रयोग नगर्न सकिन्छ त्यसले व्यवसायीहरुलाई सुविधा पुर्याउन सक्दछ ।

तर नेपाल राष्ट्र बैंकले मिटर ब्याज सम्बन्धी धेरै व्यापक सुधारहरु गरिरहेको छ । यसको परिणामस्वरुप, मिटर ब्याज दरबन्दा थप हुन सक्छ र व्यापारीहरुले आफ्नो व्यवसायलाई संचालन गर्न अधिक सम्भवित हुनेछ । 

त्यसैले, यस ब्याज व्यवस्थालाई बदल्नुपर्ने अवस्थामा, व्यवसायीहरुले व्यापार संचालन गर्न अधिक नियमित रूपमा लगानी र ऋण लिने होशियारी गर्नुपर्नेछ ।

व्यवसायीहरुलाई अनुकूल बनाउन लगानीको अवस्था सुधार गर्ने क्रममा नेपाल राष्ट्र बैंकले सक्रिय रूपमा काम गर्न पर्छ । यसको परिणामस्वरुप, मिटर ब्याजलाई सुधार गर्न सम्भव हुनेछ र व्यवसायीहरुले आफ्नो व्यवसाय संचालन सम्बन्धमा सक्षम हुनेछन् । यसैले व्यापारीहरुले संचालन गर्नुपर्ने व्यवसाय संचालनको लागि अधिक नियमितता र सटिकता साधन गर्न सक्छन्छ तर, यो सुधार प्रक्रियाको बहस सुरु गरिएको हो, किनकि केहि व्यापारीहरुले यो प्रक्रिया अपनाउन तत्पर भएका छैनन् ।  

अर्थमन्त्री र नेपाल राष्ट्र बैंकले व्यापारीहरुसँग बहस गरी यो समस्या हल गर्ने अवस्थामा छन्। त्यसैले, यस समस्याको निराकरणका लागि आवश्यक सम्पूर्ण प्रयासहरु गरिएको छ जसले व्यवसायीहरुलाई अनुकूल बनाउने र संचालन गर्न सुविधा पुर्याउने उद्देश्यलाई पूरा गर्नेछ ।

यस समस्याको निराकरण नभएमा, यस ब्याज व्यवस्थालाई बदल्नुपर्ने अवस्था निरन्तर रहनेछ र व्यवसायीहरुले अझ बढी तनावमा पर्न सक्छन्। त्यसैले, नेपाल राष्ट्र बैंक र अर्थमन्त्रीले यस समस्याको निराकरण गर्ने लगायतका कडा निर्णयहरु गर्नुपर्नेछ । 

नेपालमा बजार व्यवस्थाले मानिसहरुलार्ई विभिन्न सामान र सेवाहरुको विकल्प प्रदान गर्दछ र यसले उनीहरुको जीवनको जिम्मेवारी सुचारु बनाउँदछ ।

यो लेख नेपालको बजार व्यवस्थाका एक महत्वपूर्ण विषय मीटर बजारको वर्तमान स्थिति बारे हो । नेपालमा मीटर बजार प्रयोगमा आउने बजार व्यवस्थाको एक अहम हिस्सा हो। यसले नेपालमा व्यापारीहरुलाई सहजता र संचालन गर्न सहयोग प्रदान गर्दछ।

 यो मीटर बजार व्यवस्थाले व्यापारीहरुको बजारमा ब्यापक बिक्री सम्भावना बढाउँदछ र उनीहरुको व्यवसायको सफलता वृद्धि गराउँदछ ।

तर, वर्तमान स्थितिमा मीटर बजारलाई समेत समस्याहरु सामना गर्न पर्दैछ। नेपाल राष्ट्र बैंक नियमनको बावजूद, केही तर, वर्तमान स्थितिमा मीटर बजारलाई समेत समस्याहरु सामना गर्न पर्दैछ। नेपाल राष्ट्र बैंक नियमनको बावजूद, केही व्यवसायीहरुले मीटर बजारलाई नियमन र नियमित बनाउन असमर्थ भएको छ। यसका कारण, मीटर बजारमा असमान ब्याज दर प्रयोग गर्ने, अधिक ब्याज दर प्रयोग गर्ने, व्यापारीहरुले बुझाउने कुटनीतिहरु लगातार बदलिरहेका छन्।

वर्तमान स्थितिमा, नेपाल राष्ट्र बैंकले मीटर बजारलाई नियमित र नियमन गर्न सक्षम छ । त्यसैले, यसमा विशेष ध्यान दिएर आवश्यक कदमहरु उठाउन सकिएको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकले ब्याज दरको नियमन र नियमितता सुनिश्चित गर्न महत्वपूर्ण कदम उठाउनु पर्दछ। यसमा, नेपाल राष्ट्र बैंकले व्यापारीहरुलाई ब्याज दर प्रयोग गर्ने स्पष्टता वा उपलब्धताको जानकारी प्रदान गर्न सक्षम हुनु पर्दछ । 

उनीहरुले व्यवसायको निर्माण र संचालन गर्न सक्षम हुनेछन् जो विशिष्ट प्रकारको सुविधा प्रदान साथै, मीटर बजारमा नियमितताको अभाव राखी व्यापारीहरुले असमान ब्याज दर प्रयोग गर्ने कुटनीति अपनाएको छ । यो उनीहरुको लाभ हो तर सामान्य जनताको हानि हो। नेपाल राष्ट्र बैंकले यस बारे महत्वपूर्ण ध्यान दिएर आवश्यक कदमहरु उठाउन सक्षम हुनु पर्दछ।

नेपालमा मिटर व्याज सम्बन्धि नियम नभएको कारण सरकारले अत्याधिक कर लगाउन सम्भव छैन जसकारण उत्पादकहरुले ज्यादा खर्च गर्न पर्दैन ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले मीटर व्याज सम्बन्धित नियमन गरेर उत्पादकहरुलाई समर्थन र मद्दत गर्न सकिनेछ । समाज र अर्थतन्त्रलाई असर पार्ने उत्पादन र सेवाहरु बिक्री गर्न असल लागतमा नै पार्ने मापदण्ड नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकेको छ । उत्पादकहरुले मीटर बजारको विवाद र समस्याहरु समाधान गर्न विशेषज्ञहरुलाई बोलाउने र समाधान गर्नु पर्ने हुन्छ ।

अन्ततः, नेपालमा मीटर व्याज वर्तमान स्थिति अन्य विवाद र समस्याहरु सहित अस्पष्ट छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले नियमन गर्दा उत्पादकहरुले समर्थन पाउनुपर्ने र विशेषज्ञहरुले मीटर बजार सम्बन्धित समस्याहरु समाधान गर्नु पर्ने छ । समस्याको समाधान नभएको अवस्थामा नेपालको अर्थतन्त्र र समाजमा गम्भिर असर पार्न सक्छ । त्यसैले बेलैमा सबै सजग हुनु आवश्यक छ ।   ( प्रशिक्षार्थी पत्रकार)