नेपालका संवतहरुः एक चर्चा
 |
| निनाम कुलुङ ‘मंगले’ |
मान्छेको समय, काल, वर्ष आदि जनाउनलाई संवत्को आवश्यक्ता पर्ने गर्छ । तर, नेपालमा हालसम्म राष्ट्रले मान्ने गरेको नयाँ वर्ष विक्रम संवत्लाई भन्दा पनि ह्याप्पी न्यु इयर अर्थात् ईस्वी संवत्लाई धुमधामका साथ मनाउने प्रचलन बढ्दै गएको छ, नेपालका नयां पुस्ताहरुमा ।
यसरी अहिलेका पुस्ताका युवाहरुलाई वैशाखमा सुरु हुने नेपाली विक्रम संवत्लाई भन्दा अंगे्रजी नयांँ संवत्लाई बढी प्राथमिकता दिने प्रच्लन बढ्दो छ । यसले राष्ट्रियता प्रतिको भावनामा कमी आएको त होइन ? भन्ने प्रश्न उठ्न सक्ने देखिन्छ । जे होस् हाम्रो देश नेपाल भूगोलको आधारमा सानो भए तापिन यहाँ विभिन्न जात जाति र ती जात जातिहरुको विभिन्न संवत्हरु प्रचलनमा रहेका छन् ।
भलै ती संवत्हरुलाई राज्यले मान्यता दिएको छैन, नेपाल संवत्बाहेक । जे भए तापनि अब लागौं नेपालका यिनै विभिन्न संवत्हरुको चर्चा तर्फ ।
यले दोङः माथि उल्लेख गरे झैं नेपालका विभिन्न संंंवत्हरुमध्ये हालसम्मको पुरानो संवत् हो, (प्रचलनमा रहेको आधारमा) यले दोङ कुलुङ जातिको भाषामा (किरात संवत्) हो । यो संवत गएको पुस १५ गतेदेखि ५०७८ सुरु भएको छ, कुलुङ जातिको जीवनचक्र अनुसार । स्मरणी छ, कुलुङ समुदायको जीवनचक्र अनुसार थले दोङको पहिलो महिनालाई ‘चाक्चाकूर’ भन्छन् ।
यो संवत् सबै किराती जातिहरु जस्तै कुलुङ, लिम्बु, सुनुवार (कोइँच), याक्खा, बाहिङ, मेवाहाङ, हायु, थामी, सुरेल लगायत जातिहरुले पनि मान्छन् । तर, यो संवत्लाई कसैले पनि प्रचारप्रसार नगरी दिनाले नेपालको मात्रै नभएर संभवतः विश्वकै सबैभन्दा पूरानो संवत् भएर पनि ओझेलमा परेको छ ।
हाल नेपालमा कुन संवत् चलाउने ? भनी घरिघरि विवाद चलिरहेकोले नेपालकै प्राचीन संवत् ‘यले दोङ’ अर्थात् किरात संवतलाई नै किन राष्ट्रिय संवत् नमान्ने ? तयसो हुन नसके बुध्द संवत् वा नेपाल संवत्लाई नै पनि आधिकारिक रुपमा नेपालको राष्ट्रिय संवत् मान्न सकिदैन ? भनी प्रश्न उठ्न थालेको छ ।
त्यसैले जे कुरोमा पनि अति राष्ट्रवादको कुरो गर्ने कथित् राष्ट्रवादी कमरेडहरु देशले मान्ने÷मान्यता दिने र पात्रो, सामाजिक चालचलन, रीतिथिति र समाज तथा व्यक्तिको दैनिक जीवन र व्यवहारमा प्रयोग हुने संवत् जस्तो कुरोमाचाहिँ किन विदेशी (भारतीय) ! नै भए तापनि ‘तैं चुप मै चुप’ छन् ? बुझी नसक्नु छ ।
हुन पनि राणा शासनकालमा श्री ३ महाराज भएका चन्द्र शमशेरले विक्रम संवतलाई नेपालको राष्ट्रिय संवत् बनाएका थिए । त्यसअघि ‘नेपाल संवत्’ नै नेपालको राष्ट्रिय संवत्को रुपमा रहेको थियो ।
विक्रम संवत्ः हाल नेपाल र भारतको राष्ट्रिय संवतको रुपमा रहेको यो संवत् उज्जैनका राजा विक्रमादित्यले चलाएको मानिन्छ । यो संवत् वैशाख महिनाबाट सुरु भई चैत्रमा अन्त्य हुन्छ । तर, हाल यो संवत्को राष्ट्रियता र वैज्ञानिकतामा प्रश्न उठ्न थालेको छ । यो संवत् गएको वैशाखदेखि २०७५ सुरु भयो ।
बुध्द संवत्ः तत्कालिन कपिलवस्तुका राजा शुध्दोदनका छोरा अर्थात् युवराज सिध्दर्थ गौतम नै पछि गएर बुध्द भएर निस्किए । हुन पनि उनले त्यो बेलाको मान्छेको दुःख, कष्ट, बुढ्यौली, मृत्यू आदि देखेर गृह त्यागेर ध्यानमा लीन भई बुध्दत्व प्राप्त गरेकाले नै पछि गएर उनका चेलाहरुले बुध्दको नाममा बुध्द संवत् चलाए । यो संवत् गएको बुध्द पूर्णीमा देखि २५६२ सुरु भयो ।
नेपाल संवत्ः यो संवत् भक्रतपुरका महाजन शङ्खधर शाख्वालेचलाएका हुन् । कथनअनुसार, उनले लिछवीकालमा ज्योतीषीले सुन हुन्छ भनेको वालुवा उठाएर लगी सबै गरिबहरुलाई रिनमुक्त गराएकाले उनको नाममा राजा राघवदेवले चलाएका हुन् । यो संवत् गत कात्तिकको म्हपूजादेखि ११३८ सुरु भयो ।
ईस्वी संवत्ः यो संवत् जिसस क्राईष्टका प्रर्वतकहरुले सुरु गरेको मानिन्छ । हाल संसारका अधिकांश देशले यो संवतलाई आत्मसाथ गरेको छ भने स्वर्गीय डाक्टर हर्क गुरुङले पनि गुरुङ जातिलाई यही ईस्वीलाई नै मान्दा हुने सुझाव दिएका छन्, जनजाति सेरोफेरो नामक किताबमा । यो संवत् गत जनवरीदेखि २०१८ सुरु भएको छ ।
बिसीः यो संवत् क्राईष्ट जन्न्मिनु भन्दा अगाडि प्रचलनमा थियो ।
अंशुबर्मा संवत्ः यो संवत अंशु बर्माले आफू महासामन्त भएपछि राजा शिवदेवको पालामा चलाएका हुन् । केही इतिहासकारहरुका अनुसार, ललितपुरको बुङमती नजिकको शिलालेखमा अंशुबर्मा संवत् २९ लेखिएको छ ।
माथि उल्लखित बाहेक नेपालमा मिथिला संवत्, तामाङ, शेर्पा, गुरुङ आदि जातिको पनि आआफ्नै संवतहरु रहेको छ ।
उता नेपालका केही अति राष्ट्रवादीहरुले नेपालको भगौलिक एकीकरणका अभियन्ता पृथ्वीनारायण शाहलाई आधार मानेर ‘पृथ्वी संवत्’ पनि प्रचारप्रसारमा ल्याउने गरेका छन् ।
त्यसैले हामीले अब हाम्रै संवत्, हाम्रै नयाँ वर्ष किन नमनाउने ? किन अर्काको संवत् संस्कार, संस्कृति आदि जबरजस्ती अपनाउने ? नक्कल गर्ने । कि कसो हौ राष्ट्रवादी कमरेडहरु ?
kehinajannekulung@gmail.com
0 comments
Write Down Your Responses