देशको आवश्यकताअनुसार जनशक्ति उत्पादन भइरहेको छैन
 |
डा. रामहरी लामिछाने, महानिर्देशक, कोलम्बो प्लान स्टाफ कलेज
|
प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिम परिषद् सीटीईभीटीले कोलम्बो प्लान स्टाफ कलेज मनिलासँगको सहकार्यमा प्राविधिक शिक्षाको अनुसन्धानलाई चुस्त र बलियो बनाउने उद्देश्यले कार्यक्रम सुरु गरेको छ ।
सीटीईभीटीकै पूर्वसदस्य सचिव डा. लामिछाने कोलम्बो प्लान स्टाफ कलेजमा खुला प्रतिस्पर्धाबाट महानिर्देशक छनोट भएर पहिलो नेपालीका रुपमा जिम्मेवारी ग्रहण गरेलगत्तै यो कार्यक्रम सुरु भएको हो ।
एसिया प्यासिफिक अन्तर्गत १७ देश आबद्ध कोलम्बो प्लान स्टाफ कलेजका महानिर्देशक लामिछाने सीटीईभीटीका पूर्वसदस्य सचिव भएका नाताले पनि प्राविधिक शिक्षाको विकास र विस्तारमा विशेष टेवा पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ । प्रस्तुत छ, हाल मनिलामै रहेका लामिछानेसँग गरिएको इमेल संवाद ः
प्रधानमन्त्री केपी ओलीले पदभार ग्रहण गरेकै दिन हरेक स्थानीय निकायसम्म एक प्राविधीक शिक्षालयको घोषणा गर्नुभएको छ , यसलाई कसरी हेर्नुहुन्छ ?
सम्माननीय प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीज्यू वाट घोषणा भएको एक स्थानिय निकायमा एक प्राविधिक शिक्षालय सारै राम्रो कार्यक्रम हो । त्यहाँ ३ महिना देखि १ वर्ष सम्मको सीपमूलक तालीमलाई प्राथमिकता दिनु पर्छ न कि डिप्लोमा । यो वढि श्वेतकलर रुपी छ । यसमा स्वरुप र तहबारे भने विस्तृत छलफल गर्न जरुरी छ ।
नेपालको समग्र शिक्षा प्रणालीको बारेमा तपाईको धारणा के छ ?
बास्तवमा भन्ने हो भने नेपालमा एकिकृत शिक्षा नितिको अभाव छ । अझै पनि विद्यालय शिक्षा, प्राविधक शिक्षा र उच्च शिक्षा वीच तादम्यता छैन । विद्यालय शिक्षा बाट प्राविधिक शिक्षा तर्फ जाने र उच्च शिक्षा तर्फ सेतुको काम हुन सकेको छैन । शिक्षा नितिले देशको शिक्षाको सहि उद्देश्य स्थापित गर्नु पर्दछ जुन भएको छैन अर्थात देश विकासको निम्ती कस्ता जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्ने हो र उत्पादित जनशक्ति विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने उद्देश्यका साथ शिक्षा प्रणालीको विकास गरिनु पर्छ ।
उसो भए हामीले नेपालको लागि नभएर विकसित देशका लागि शैक्षिक जनशक्ति तयार गरिरहेका त छैनौ ?
हामीले शिक्षा प्रदान गर्दा मुख्य गरी दुई पक्षमा विचार गरिनुपर्ने हुन्छ । एउटा विश्व वजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने विज्ञान, प्रविधि, ईन्जिनियरिङ्ग र गणीत विषयमा सवल वनाउने र अर्को नेपालको सन्दर्भमा उपलव्ध श्रोत र साधनको उपयोग गरी रोजगारी सिर्जनागर्न सक्ने गुणस्तरीय जनशक्ति उत्पादन गर्न जरुरी छ ।
हाम्रो शिक्षाको मुख्य कमजोरी के हो त ?
हामीले सहि निति र व्यवस्थापन गर्न नसक्दा एउटै शैक्षिक प्रणालीबाट २ किसिमका जनशक्ति उत्पादन गरिरहेका छौ । उदाहरणको लागि हुने खाने वर्ग अर्थात धनि र गरीव विचको विभेद बोडिङ्ग स्कूलमा उजागर हुन पुग्यो ।
अर्थात बोडिङ्ग स्कूल भनेको धनीले पढ्ने र सामदायिक स्कूल भनेको गरीवले पढ्ने रुपमा देखियो । साथै बोडिङ्ग स्कलमा पढ्ने उच्च मध्यम वर्गिय र धनि बर्गका छोराछोरीहरु नेपाली परिबेशबाट टाढा छन् अर्थात नेपालबारे कम बुझेका हुन्छन र सदैव ध्यान अमेरीका , अष्ट्े«लिया र क्यानडा कसरी जाने र कसरी भौतिक सुख सयलमा रमाउने भन्ने अवसरको खोजीमा हुन्छन् ।
अर्कौ तर्फ सामुदायिक बिद्यालयमा पढेका बिद्यार्थीहरु पनि अरुको सिको गदै मध्य पूर्वका देश मलेशिया र अन्य मूलुकमा काम गर्न जाने दौडमा सरिक छन् । थोरै प्रतिशतले मात्र सरकारी सेवामा रोजगारी पाएका छन् । तसर्थ देशको आवश्यकता अनुसार जनशक्ति उत्पादन गर्न नसक्नु नै प्रमुख कमजोरी हो ।
देशको आवश्यकता अनुसार जनशक्ति उत्पादन गर्न के के गर्नु पर्दछ ?
पहिलो कुरा त शिक्षाको उद्देश्य स्पष्ट पार्नु जरुरी छ, जस्तै स्वउध्यमका लागि शिक्षा, स्वदेशी रोजगारी, बैदेशिक रोजगारी कुनमा कति भार दिने हो सो अनुरुपको उद्देश्य सहित पाठ्यक्रम तर्जुमा हुन पर्दछ ।
उदाहरणका लागि नेपालमा ४२ वटा शिक्षा संकायका क्याम्पसबाट बार्षिक २० हजार वि.एड उत्पादन गर्नु जरुरी छ कि छैन ? तिनीहरुको काम केवल शिक्षक मात्र हुने हो । अगे्रजीमा वि.एड गरेको ब्यक्ति र अगे्रजी मुख्य विषय लिई वि.ए गरेका ब्यक्ति कुन अग्रेजीका लागि दक्ष शिक्षक हो किटानी हुन जरुरी छ ।
त्यस्तै गरी आगामी १० बर्षका लागि नेपालमा विषयगत जनशक्तिको आबश्यकता प्रक्षेपण गर्नु जरुरी छ । जस्तै नेपालमा जलविद्यतको प्रचुर संभावना छ तर जलविद्युतसंग सम्वन्धित आधारभूत, मध्यम र उच्च दक्ष जनशक्ति उत्पादन हुन सकेको छैन ।
नेपालको पेशागत क्षेत्रको उत्पादकत्वमा कमि भई रहेको छ । यसमा प्राविधिक जनशक्ति र उत्पादकत्व विच कस्तो तादम्यता छ ?
वास्तवमा मध्यम तथा उच्च तहका अधिकांस प्राविधिक जनशक्तिले आफ्नो पेशागत क्षेत्रको उत्पादकत्व वृद्धिमा काम नगरेको कारणले गर्दा नै उत्पादन क्षेत्र दिन प्रतिदिन गिर्दो अवस्थामा छ ।
आर्थिक विकासको बाटोमा लम्केका देश एवं अष्टे«लिया जस्ता विकसित देशमा समेत कृषक भनेको कृषिमा डिप्लोमा तथा उच्च अध्ययन गरेका मात्र हुुन्छन । जस्ले गर्दा कृषिमा ज्ञान र प्रविधिको प्रयोग भई उत्पादकत्व ज्यादै नै उच्च भएको पाईन्छ ।
तर हाम्रो देशमा त्यस्ता जनशक्ति कृषकको रुपमा देख्न दिवास्वप्न सरह छ । अतः कृषि क्षेत्र दिनानुदिन खस्कँदो अवस्थाले गर्दा ब्यापार घाटा उच्च छ । यो त उदाहरण मात्र हो । अन्य क्षेत्रमा पनि यो समस्या उस्तै छ ।
नेपालमा गुणस्तरीय शिक्षाको लागि के कस्तो प्रावधान हुन जरुरी छ ?
गुणस्तरीय शिक्षा आफैमा यस्तो विषयवस्तु हो जुन सन्दर्भ अनुसार फरक हुन्छ । मुख्य गरी त्यस्तो शिक्षा जसले देशको लागि सुयोग्य नागरीक बनाउने, आफ्नो क्षेत्रमा ज्ञान सीप र व्यवहारमा निपूर्ण, र उद्यमशिलता सहितको रोजगारी हुन सक्ने हुनुपर्छ ।
शिक्षाले ग्लोवल बातावरणमा सोच्ने एवं प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने र राष्ट्रको हितमा काम गर्न सक्ने जनशक्ति उत्पादन गरेमा मात्र त्यो गुणस्तरीय शिक्षा हुन्छ ।
अतः नेपालको सन्दर्भमा गुणस्तरीय शिक्षाको लागि शिक्षाको स्पष्ट निति र उद्येस्य, समय सान्र्दर्भिक स्वरोजगार मुखी पाठ्यक््रम, सवै विद्यालयमा यथेष्ट शैक्षिक सामग्रीहरु एवं पढ्ने वातावरण, विषयगत क्षेत्रमा सर्वोच्चता प्राप्त ब्यक्तिलाई शिक्षक वनाउने वातावरण, शिक्षक दक्षता परीक्षाबाट छनौट गर्ने कुुराहरु अपरिहार्य छ ।
तपाईको बढी विज्ञता भएको प्राविधिक शिक्षाको सन्दर्भमा आगामी दिनमा प्रविधीक शिक्षालाई कुन किसिमले विकास गर्नुपर्ला ?
पहिलो कुरो त प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा भन्ने वित्तिकै गरी खाने शिक्षा भएकोले सीप, ज्ञान र व्यवहार सहितको सक्षमतामा आधारित शिक्षा हुनुपर्दछ ।
नेपालको सन्दर्भमा संख्यात्मक रुपमा धेरै प्राविधिक शिक्षालयहरु, प्राविधिक कलेजहरु छन् तर उत्पादित जनशक्तिहरु आफ्नो क्षेत्रमा प्रयोगात्मक काममा निपुर्णता भएको र सीपमूलक काम गर्ने चाहाना भएका धेरै कम भेटिन्छन् ।
त्यसैले प्रगोगात्मक भार बढाई स्वउद्यमशिलता सम्वन्धि विषय पाठ्यक्रममा बढाउन जरुरी छ । त्यस्तै गरी सवैको चाहाना स्वेत रोजगारी अर्थात सुपरभाइजरमुखी भएबाट पाठ्यक्रममा परिवर्तन गर्नु जरुरी छ । त्यस्तै आधारभूत सीप को लागि कम्तीमा १ वर्षको सीपमुलक तालिमलाई व्यापकता दिन जरुरी छ ।
संघीय नेपालको सन्दर्भमा प्राविधीक शिक्षा कस्तो ढाँचामा जानुपर्छ ?
संघीय तहमा प्राविधिक विश्व बिद्यालय, राष्ट्यि व्यावसायिक दक्षता प्राधिकरण, गुुुणस्तर निर्धारणका लागि केन्द्रिय निकाय हुन जरुरी छ भने प्रादेशिक तहमा प्रादेििशक प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा एवं तालिम परिषद् र बहु प्राविधिक शिक्षालय आवश्यक छ । त्यसैगरी स्थानिय तहमा सीपमूलक व्यावसायिक तालिम केन्द्रहरु स्थापना गरिनुपर्छ ।
प्राविधिक शिक्षाको लागि श्रोत परिचालन र व्यवस्थान कसरी गर्नु पर्ला ?
राष्ट्रिय सीप विकास कोष खडा गरी एकद्धार प्रणाली मार्फत श्रोत प्रवाह गर्नुपर्छ । प्राईभेट र सरकारी श्रोत दुवैलाई सही ढंगबाट व्यवस्थापन गर्नु जरुरी छ । १२ वटा मन्त्रालयमा सीपमलक तालिमको बजेट प्रवाह गरी दुरुपयोग गर्ने परिपाटी अन्त्य हुन जरुरी छ ।
विद्यालयमा कक्षा ९ बाट शुरु भएको प्राविधिक धारका सम्वन्धमा तपाईको धारणा कस्तो छ ?
प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिम परिषद्बाट संचालित टिएसएलसी र डिप्लोमा कार्यक्रम त प्रयोगात्मक सीपको अभावमा स्वेतकलरमूखी भएको अवस्थामा कक्षा ९ देखि प्राविधिक धारको शिक्षा भनेको श्रोतको हिसावले बालुवामा पानी खन्याए सरह हो भने विद्यार्थी र अविभावकलाई गुमराहमा पारी न दक्षता दिन सकिएको छ नत साधारण शिक्षाको विज्ञान, गणीत, अग्रेजी र सामाजिक शिक्षामा अव्वल बनाउन सकिएको छ । यो त झन् उद्देश्य विहिन छ भन्नु उपर्युक्त होला ।
त्यसो हो भने प्राविधिक धारको बिद्यालय शिक्षालाई कसरी व्यवस्थापन गर्नुुपर्छ ?
बिद्यालय तहमा प्राविधिक एवं व्यावसायिक शिक्षाको जानकारी दिने स्वउद्यमशिलता विषय थप्ने, सफ्ट स्किल (संचार, भाषा, आतिथ्यता) जस्ता विषय थप्ने र अनुसन्धानमुलक शिक्षा प्रणाली विकास गर्नु जरुरी छ । विशेष गरी खेलकुद, संगीत, स्वउद्यमशिलता, पर्यटन, कृषि जस्ता विषयहरु मात्र राखी व्यावसायिक धार राख्नु पर्दछ ।
१२–१५ वर्षको विद्यार्थीलाई इन्जीनीयरीङ तथा कृषि विषयका हार्ड प्राक्टीकल स्किलहरु राख्दां उनीहरुको उमेर र अन्य विषयमा दिनुपर्ने समय अपुग हुदां विद्यार्थीहरु झन कमजोर निस्कन्छन् ।
त्यसैले सरल विषय तर्फ मात्र केन्द्रीत गरी व्यवसायिकताको भावनाको विकास मात्र गर्नु पर्छ । त्यस पछि उच्च माध्यमिक तहमा उनीहरु प्राविधिक शिक्षा वा साधारण शिक्षा तर्फ रुची अनुसार आफ्नो बाटो तय गर्न सकुन् ।
–बुधवार साप्ताहिकबाट
0 comments
Write Down Your Responses